મમતા જૂન ૨૦૨૩ અંકની વાર્તાઓ વિષે નોંધ

મમતા જૂન ૨૦૨૩ અંકની વાર્તાઓ વિષે નોંધ

(૯૫૮ શબ્દો)

શાંતિનિકેતનની બેબી (હસમુખ કે. રાવલ):

બાળઉછેરની સમસ્યા અંગે અંગુલિનિર્દેશ કરતી વાર્તા હળવી શૈલીમાં.

શહેરોમાં મધ્યમવર્ગીય પરિવારોમાં બહુધા પતિ-પત્ની બંને કામ-ધંધા પર જતાં હોય છે. વળી શહેરોમાં સંયુક્ત કુટુંબો હવે નામશેષ થઈ રહ્યાં છે. પરિવારમાં જો નાનું બાળક હોય તો એને સાચવે કોણ એ પ્રશ્ન ઊભો થતો હોય છે. આ કારણથી બેબીસીટીંગ નામનો વ્યવસાય ફૂલ્યોફાલ્યો છે. બાળકને સાચવતી આયા બાળકનું કેવું અને કેટલું ધ્યાન રાખે એ વળી એક અલગ સમસ્યા છે. પ્રસ્તુત વાર્તામાં એક બેબીની આયા બેબીને સાથે રાખીને પ્રેમી જોડે ફિલ્મ જોવા જાય છે. ચાલુ ફિલ્મે પ્રેમી જોડે અંગત ક્ષણો માણવામાં આયાનું બેબી પ્રતિ સ્વાભાવિકપણે દુર્લક્ષ થાય છે અને તકનો લાભ લઈને કોઈ બદમાશ બેબીનું અપહરણ કરે છે. સદભાગ્યે સમયસર બૂમાબૂમ થતાં બેબી બચી જાય છે પણ કશુંક ના બનવાનું બની જાય એવી પૂરેપૂરી શક્યતા હતી.

એક ગંભીર સમસ્યાની હળવી રજૂઆત. અહીં ઘોડિયું, બાથરુમનો દરવાજો, નળના પાણીની ધારા, શેમ્પુ, રુછાંદાર રુમાલ, દાંતિયો જેવી ચીજ-વસ્તુઓમાં સજીવારોપણ થયું છે તે રસપ્રદ છે. નાનાં બાળકને શરીર પર કપડાંની ટેવ હજી પડી ના હોય ત્યારે વસ્ત્રો એમને કરડતાં હોય એ વાત અહીં સરસ રીતે રજૂ થઈ છે. એક છોકરી છે તો એક છોકરો હોવો જોઈએ એવી સામાજિક માન્યતા અંગે વિઘાન થયું છે.

વાર્તા સાંપત્ર સમસ્યાની છે અને વળી માણવાલાયક બની છે. વર્ષની નોંઘનીય વાર્તઓમાંની એક ચોક્કસપણે ગણી શકાય.

મારો દોસ્તાર (નીલેશ મુરાણી):

વ્હેમનું ઓસડ નથી. વ્યંજનામાં કહેવાયેલી વાર્તા.

નાયક વ્હેમીલો છે. જેની માનસિકતા વ્હેમભરી હોય એ તાર્કિક રીતે વિચારી શકતો નથી. સારું અને ખરાબ વચ્ચે એ ભેદ કરી શકતો નથી. આ બિમારીની કોઈ દવા પણ નથી.

પાત્રોનાં નામો વ્હેમ, ઉન્નતિ, સંયમ જેવા પ્રતિકાત્મક છે. આવા નામોના કારણે વાર્તા પ્રારંભથી જ ખૂલી જાય છે. આવા નામોને બદલે સામાન્ય નામો રખાયાં હોય તો વાર્તાનો અર્થ શું નીકળે એ વાર્તાકારે વિચારવું રહ્યું.     

એક ચૂંથીચવાયેલી વાર્તા (સુનીલ મેવાડા):

સંબંઘવિચ્છેદની પીડા.

નાયકે ઉષાને દિલ ફાડીને પ્રેમ કર્યો છે, બંને થોડોક સમય જોડે રહ્યાં છે, પણ એ સંબંઘ ઝાઝો ટક્યો નથી.  નાયક ઉષાને ફેરવિચાર કરવાની અરજ કરે છે પણ ઉષા એ સાંભળવાના મૂડમાં નથી.   

માઘ્યમ તરીકે ભાષા જોડે પ્રયોગ કરવાનો વાર્તાકારનો પ્રયાસ જોઈ શકાય છે.  આ પ્રયાસ આટલો દેખીતો ના હોત તો વાર્તા જરુર સારી બની હોત.

ધાનની ધૂળ અને અમરતનો રેલો (નીલેશ ગોહિલ):

મનની ગરીબી વિરુઘ્ઘ અમીરી.

સુખાને પરણાવ્યા બાદ તરત જ એના પિતાએ એને ઘરમાંથી જુદો કરી નાખે છે, એટલું જ નહીં, રળી ખાવા માટે જમીનનો એક બિનફળદ્રુપ ટુકડો કાઢી આપે છે. આટલું ઓછું હોય એમ સુખાની માતા નવી વહુને પોતે પહેરાવેલાં દાગીના પણ ઉતરાવી લે છે. સુખાને અને નવી નવી આવેલી વહુ મંજુને ઘણું વસમું લાગે છે.

આઘાત જેમતેમ પચાવીને સુખો અને મંજુ બાવળ કાપી ઝૂંપડું બાંઘે છે. સુખાને જમીનમાં શેરડી કરવી છે પણ રોકડા નાણાં સિવાય બિયારણ આપવાની સુખાના પિતા ના પાડી દે છે. મંજુ પોતાને માવતરે પહેરાવેલી કાનની એક બુટ્ટી સુખાને આપે છે. એ બુટ્ટી ગીરવે મૂકીને સુખો શેરડી વાવે છે. એની મહેનત રંગ લાવે છે, ઊગી નીકળેલી શેરડીનો રસ કાઢવા જોઈતાં સાધનો લાવવા મંજુ બીજી બુટટી પણ ગીરવે મૂકવા આપે છે.

એક તરફ સુખાના માતાપિતા એમના મનની દરિદ્રતા બતાવે છે અને બીજી તરફ રસ્તે આવતાંજતાં અજાણ્યા માણસોને પણ શેરડીનો રસ પીવડાવીને સુખો એના મનની શ્રીમંતાઈ બતાવે છે.

પેટનાં જણ્યા સાથે પણ જુદાઈ રાખનારાં માણસો સંસારમાં હોય છે. બીજી તરફ ઊપર આભ ને નીચે ઘરતી જેવી સ્થિતિમાં પણ હ્યદયની વિશાળતા જાળવી રાખનારાં માણસો પણ હોય છે.

તળપદી બોલીનો સરસ પ્રયોગ. સુખા અને મંજુ વચ્ચેની સમજણ હ્યદયસ્પર્શી.  સારી વાર્તા.

(દક્ષિણ ગુજરાતમાં એક અનુસૂચિત જનજાતિ કોમમાં લગ્ન પછી પુત્ર તરત જ જૂદું સ્વતંત્ર ઘર વસાવે એવો ઘારો જોવામાં આવ્યો છે. આમ કરવું એમની કોમમાં સહજ અને સ્વીકાર્ય છે.)   

ઓઝતને કાંઠે (તતિક્ષા રાવલિયા):

પૂરનાં પાણીમાં ફસાયેલા એક ગ્રામવાસી કિશોરની સંઘર્ષકથા.

રજૂઆત નાટ્યાત્મક છે.  ફિલ્મ જોતાં હોઈએ એવું રચનાત્મક વર્ણન. જો કે આ રચના વાર્તા નથી, એક પ્રસંગકથા છે.

મિસ કેરેલાઈનના કુજુર (રવિ પટનાયકની મૂળ ઉડિયા ભાષાની વાર્તા, અનુઃ સંજય છેલ):

શહેરથી દૂર ગ્રામ્ય વિસ્તારમાં કથકની કાર ખોટકાય છે.  મદદ મેળવવા ડ્રાયવર કોઈ વાહનમાં લિફ્ટ લઈને શહેર તરફ જાય છે. એની રાહ જોતાં કથકને એક વિચિત્ર અનુભવ થાય છે.

એક વૃધ્ધ સ્ત્રી એને પોતાને ઘેર લઈ જઈ ચાપાણી કરાવે છે. આ સ્ત્રી નિવૃત્ત વેશ્યા છે. પુરુષોએ એની સાથે કરેલા દુર્વ્યવહારની વ્યથાકથા એ કથકને સંભળાવે છે. એ સ્ત્રીની કથની સાંભળી કથકને ભારે આઘાત લાગે છે. એ ત્યાંથી ભાગી છૂટે છે.

આ સ્ત્રી ખ્રિસ્તી ધર્મની છે. એની સાથે દુર્વ્યવહાર પુરુષોએ કર્યો અને ચર્ચના પાદરી એ સ્ત્રીને જ પ્રાયશ્ચિત કરવાનું કહે છે!  ઘર્મના ઠેકેદારોની ચાલાકી વિશે વાર્તાકાર અહીં એક મહત્વનું વિઘાન કરે છે.   

હોટલ આત્મહત્યા (આન્દ્રે મોરેયની મૂળ વાર્તા “સ્યુસાઈડ હોટેલ”, અનુ યામિની પટેલ):

જીન મોનીઅરને શેરબજારમાં મોટું આર્થિક નુકસાન થાય છે. ખૂબ હતાશ થઈ ગયેલા જીનને ન્યુ મેકસિકોથી યમરાજ પેલેસ હોટલના મેનેજરનો પત્ર મળે છે.  ફક્ત ત્રણસો ડોલરમાં જીવનથી છૂટકારો મેળવવાની એમની પાસે સ્કીમ છે એવું એમાં લખ્યું છે. જીન મોનીઅરને રસ પડે છે. એ સ્થળે જઈને પોતાની બચેલા ડોલર ત્યાં જમા કરાવીને એ લોકોની સ્કીમમાં દાખલ થાય છે.

એ હોટલમાં એની જેમ જ મૃત્યુ વહાલું કરવા આવેલી કર્બી શો નામની એક સુંદર મહિલા જોડે એનો પરિચય થાય છે. હવે એને જીવન જીવવા જેવું લાગવા માંડે છે.

શું એ આત્મહત્યાની સ્કીમમાંથી બહાર નીકળી શકે છે? પેલી રુપાળી કર્બી હકીકતમાં કોણ હતી? અંતની ચમત્કૃતિ વાર્તાને મજેદાર બનાવે છે.  

ચીતરેલી વહુ (રે બ્રેડબરીની મૂળ અંગ્રેજી વાર્તા “ઘી ઈલેસ્ટ્રેટેડ વુમન”, અનુઃ યશવંત મહેતા):

ચારસો રતલ વજનની એક સ્થૂળકાય મહિલા સાયકેટ્રિસ્ટ પાસે જાય છે. એને ડર છે કે એનો પતિ જે છૂંદણાનો કળાકાર છે તે એને છોડીને બીજાં લગ્ન કરશે કેમ કે હવે એના શરીર પર નવા  છૂંદણા છૂંદાવવાની જગ્યા જ બચી નથી. 

ડોકટર જુએ છે કે એના શરીર પર એક પણ છૂંદણુ નથી. સ્થૂળ મહિલાને લાગે છે કે ડોકટરે છૂંદણા હટાવી દઈને એનું લગ્નજીવન બચાવી લીધું છે. એના પતિને પણ લાગે છે કે ડોકટરે જાદુ કર્યો છે.

પતિ-પત્ની બેમાંથી કોને વ્હેમ છે? રહસ્યમયી અજબગજબ વાર્તા.

--કિશોર પટેલ, 19-07-23 08:57

###

(Disclaimer: આ લખાણ વાર્તાઓનું વિવેચન, સમીક્ષા કે રસાસ્વાદ નથી. આપણી ભાષામાં લખાતી સાંપ્રત વાર્તાઓની આ કેવળ એક દસ્તાવેજી નોંધ છે. અહીં રજૂ થયેલાં વિચારો જોડે સહમત થવું જરૂરી નથી. ભિન્ન મતનું સ્વાગત છે.)

###